Is het mogelijk om een muziekinstrument te creëren voor mensen met een meervoudige beperking? Kan het hen helpen om contact te maken met hun omgeving? Tjerk Dijkstra, lecturer & researcher Creatieve Technologie aan NHL Stenden, deed er onderzoek naar. Hij deed dat in opdracht van Embrace Nederland voor zijn Master Health Innovation.
Wat trok jou aan in deze opdracht van Embrace?
Na afronding van mijn studie Communicatie en Multimedia Design werkte ik een paar jaar als programmeur. Maar alleen maar programmeren gaf mij te weinig voldoening. Ik wilde applicaties ontwikkelen die mensen echt helpen. Daarom trok dit project van Embrace mij aan. Ik heb geen ervaring in de zorg en met deze doelgroep. Dus het onderzoekstraject was voor mij soms ook een (persoonlijk) ontdekkingstraject.
Hoe belangrijk is muziek voor mensen met een meervoudige beperking?
Mensen hebben behoefte aan contact met elkaar, aan verbinding en interactie. Ook mensen met een meervoudige beperking hebben die behoefte, maar door de beperkingen is dat vaak lastig. Muziek kan daarbij helpen. In de zorg is het inmiddels een dagelijks hulpmiddel geworden. Naar muziek luisteren kan heel kalmerend zijn. En een liedje tijdens het tandenpoetsen kan helpen om contact te maken.
Hoe kan een muziekinstrument mensen met een meervoudige beperking daarbij helpen?
Misschien weet je het uit eigen ervaring: samen muziek maken geeft een gevoel van verbinding. Het gaat een stapje verder dan samen naar muziek luisteren. Op dit moment heeft iemand met een meervoudige beperking niet de mogelijkheid zelfstandig een muziekinstrument te bespelen. Onze muziekinstrumenten zijn daar te ingewikkeld voor. Vandaar het idee om een muziekinstrument te ontwerpen, speciaal voor mensen met een beperking. Embrace vroeg mij dit te doen voor Jostein en Richard, twee jongens met een ernstige beperking.
Kun je iets meer over hen vertellen?
Jostein (24) is enthousiast en beweeglijk, hij is zowel mentaal als fysiek beperkt en zit in een rolstoel. Jostein kan communiceren met gezichtsuitdrukkingen of het maken van geluiden. Richard (34), is een wat oudere, rustige jongeman. Zijn mentale leeftijd zit rond die van een dreumes (1-2 jaar). Richard is blind en gebonden aan een rolstoel. Je begrijpt dat het ontwerpen voor deze doelgroep een bijzondere uitdaging is. Ik kon hun bijvoorbeeld niet vragen wat ze graag wilden of welke muziek ze mooi of leuk vonden.
Hoe heb je dat aangepakt?
Om Jostein en Richard beter te leren kennen woonde ik een aantal sessies met muziektherapeut Remi Adriaansz bij. Ook liep ik een ‘dag in hun leven’ mee bij de instelling Us Dream, waar Richard en Jostein wonen. Op basis van mijn bevindingen maakte ik een prototype, waarmee we experimenteerden. Zo konden we het instrument steeds aanpassen aan de persoonlijke behoeften van Jostein en Richard.
Wat zijn je belangrijkste ontdekkingen?
Ik ontdekte dat het belangrijk is dat een muziekinstrument prettig aanvoelt. Dat het fijn of interessant is om aan te raken, omdat het bijvoorbeeld zacht is of een bepaalde structuur heeft. Het werkte ook goed om gebruik te maken van herkenbare geluiden, denk bijvoorbeeld aan het stemgeluid van iemand die ze goed kennen.
Hoe reageerden Jostein en Richard op de prototypes?
Ze reageerden bijvoorbeeld door te dansen, applaudisseren, lachen of geluiden te maken. De prototypes hielpen om contact te maken. Maar om het prototype zelfstandig als muziekinstrument te hanteren, dat bleek een grote stap. Het is erg moeilijk voor deze doelgroep om nieuwe dingen te leren. Het kan wel, maar het vraagt veel geduld en je moet de testsessies heel rustig opbouwen.
Maar toen kwam corona.
Inderdaad, jammer genoeg moesten we in maart stoppen met onze sessies. De aanvankelijke ambitie was om een concreet muziekinstrument te ontwikkelen dat kon worden gebruikt tijdens een concert van ANDERS!, het muziektheater van mensen met en zonder beperking. Zo ver zijn we niet gekomen.
Wat heeft jouw onderzoek opgeleverd voor de omgeving van Jostein en Richard?
Op basis van onze bevindingen heb ik een toolbox ontwikkeld voor niet-muzikanten. Hierin zitten een aantal applicaties zoals Keezy, Chordion, Keezy Drummer en JamToys. Met deze apps kun je makkelijk zelf muziek gaan maken. Zo kun je als begeleider of familielid samen met Jostein en Richard muziek maken. De apps zijn gratis te downloaden voor de iPad.
Wat heb je geleerd van dit onderzoek?
Dat je niet voor een anderen kunt denken. Wij denken als onderzoekers dat het voor mensen met een meervoudige beperking heel goed zou zijn om een muziekinstrument te kunnen bespelen. Maar is dit ook haalbaar? En projecteren we onze eigen behoeften niet op hen? Zelf ben ik uiteindelijk tot de conclusie gekomen dat interactie belangrijker is dan het muziek maken zelf. Het middel gaat nooit voorbij het doel. Het doel is namelijk om contact te maken. Vooral live muziek is daarvoor een krachtig middel. Ik heb Jostein en Richard daar echt van zien opbloeien.
Download hier het complete onderzoeksverslag:
Praktisch Expertisecentrum Embrace Nederland
Embrace Nederland wil met haar muziekprogramma’s iedereen in de zorg inspireren om muziek in te zetten in de dagelijkse zorgpraktijk. Embrace Nederland bedenkt innovatieve muziekprogramma’s en laagdrempelige trainingen met als doel om kwetsbare mensen een beter leven te geven. Deze muziekprogramma’s voeren we samen uit met professionele- en amateurmusici, mantelzorgers, zorgmedewerkers en studenten. Onze professionele musici volgden de master module ‘Music and Healthcare’ aan het Prins Claus Conservatorium.